NORMAL DOĞUMA GÖTÜREN UYGULAMALAR 6:

Doğum sonrasında anne ve bebeği bir arada tutulmalıdır 

 “Doğumdaki tercihlerimi daha önce doktora bildirmeliydim”

“İkinci doğumumdu. İlkinde yaşayamadığım doğum hayalimi bu bebeğimde yaşamak istiyordum. En büyük hayalim doğar doğmaz bebeğimin tüm doğallığıyla göğsüme verilmesiydi. Şansıma çok kolay bir doğum yaptım. Her şey yolunda gitti. Bebeğim doğar doğmaz kollarımı açtım ve bana verilmesini bekledim. Okuduğum kitaplarda bu buluşmanın öneminden bahsediliyor ve bebeğin sorun yoksa ilk bakımlarının anne kucağında yapılması tavsiye ediliyordu. Ben de bu umutla kollarımı açtım. Ancak bebeğimin kordonu derhal kesildi ve bebeğim yanda ışık ve ısı yayan bir aletin altına alındı. Ağzına hortumlar sokuldu, cildi bezlerle silindi. Kalbi ve nefesi kontrol edildi. Bebeğimin ağladığını duyuyor, ama sevinemiyordum. Ona bir şey olduğunu sanıyordum. Korkudan ağzımı açıp hiçbir şey söyleyemiyordum. Bakımlardan sonra bebeğim giydirildi ve görmem için bana gösterildi. Daha ona dokunamadan odadan götürüldü. Ne dokunabildim ne de emzirebildim. Bebeğimi kucağıma almam için 1 saat daha beklemem gerekecekti.

Daha sonra bebeğimde sorun olmadığını, bu uygulamanın hastanedeki bütün bebeklere yapıldığını öğrendim. Önce doktora ve hastaneye kızmıştım, ancak bunu daha önce hiçbir şekilde araştırmadığımı fark ettim. Doğumdaki tercihlerimi daha önce doktora bildirmiş olsaydım, belki hayalimdeki buluşma anını yaşayabilecektim. Şimdi bunun sorumluluğunun doktorlar kadar bende de olduğunu biliyorum.” (Ayça -  İkinci doğum) 

Anneler, bebeklerinden kopmak istemezdi

Asistanlık yaptığım yılları hatırlıyorum. Bir bebek odamız vardı. Doğumdan sonra bebekler annelerine şöyle bir gösterilir, sonra bebek odasına alınırdı. Bebek, anne biraz dinlendikten sonra emzirmesi için yanına verilir, emzirme bittikten sonra yine bebek odasına götürülürdü. Onlarca bebek odada ağlarlardı. Bir bebek hemşiresi onlardan sorumluydu. Emzirme saatinde bebekler toplu olarak annelerine götürülürlerdi. O dönemlerde bile annelerin, bebeklerinden içgüdüsel olarak kopmak istemediklerini hatırlıyorum. Mümkün olduğunca bebeklerini geç vermek isterlerdi. Ama kurallar gereği bu kopuş mutlaka yaşanırdı.

Neden böyle yapardık diye sorduğumda inanın bugün bir cevap bulamıyorum. Bu, ülkemize özgü bir uygulama değildi. O zamanlar tüm dünyada uygulanan bir yöntemdi. 6-8 kişilik odalar olduğu için bebeklerin böyle daha sağlıklı olacaklarına inanılırdı. Bir de önemli olan annelerin rahatıydı. Bu şekilde daha rahat uyuyup dinlenebileceklerine inanılırdı. Oysa bugün yapılan çalışmalarla artık biliyoruz ki, bebekleriyle bir arada kalan ve bebeklerin ayrı bakıldığı annelerin uykuları karşılaştırıldığında bir fark olmuyor. Yani bebekleri ayrı odalarda bakılan anneler daha rahat uyumuyorlar.

“Bebeğimiz ağlamadı”

“Nihayet gece 12’ye doğru doğumhaneye girdik. Oksitosin verildiği sırada bebeğin kalp atışları düzensizleştiği için çok hızlı bir doğum aşaması planladık. Bebeğim, ben, Dr. Hakan, ebeler ve eşim hep beraber ekip olduk ve 3-4 ıkınmadan sonra 5-6 dakikada bebeğin vajinal çıkışı gerçekleşti. Bebeğimin kafasını, ardından gövdesini, sonra da bacaklarını gördük. Artık bebeğim kucağımdaydı.

Ne kadar muhteşem bir duyguymuş. Dokunduğumda sıcacık, yumuşacık… Kendi parçama dokunuyormuşum gibi… Ama onun ayrı canı var… Eşim mutluluktan sapsarı kesilmiş hıçkırarak bir bebeğimize, bir de bana bakıyordu… Bebeğimizin gözleri için “Irmak gibi…” dediğini hatırlıyorum. Böylece ismini koyduk… Bebeğimiz ağlamadı, eşimle bana uzun uzun baktı, sonra da üçümüz büyük bir aşk yaşadık. (Kamile – Hastane, ilk doğum) 

Doğum sonrası ilk saatler, anne-bebek ilişkisi açısından çok önemli

Daha önceki bölümlerde yazdığımız gibi doğum birçok hormonun rol aldığı karmaşık bir yönetime sahiptir. Bu hormonların aktif salınımı sizi ve bebeğinizi o tarif edilemez kutsal doğum anına hazırlar. Rahim kasılmalarından ve dolayısıyla doğumun ilerlemesinden sorumlu oksitosin hormonu, bu görevini doğumdan sonra da yapmaya devam eder. Hatta doğumdan sonra çok daha fazla salgılandığını görüyoruz. Bebeğiniz doğumdan hemen sonra çıplak göğsünüze bırakıldığında bu hormonun salınımı daha da fazla tetiklenecektir. Bu cilt teması arttıkça oksitosin salınımı da artacaktır. Bu hormon, ilk annelik davranışlarınızdan da sorumlu hormon olacaktır.

1968 yılında Tenkel ve Rosenblatt, doğum yapan farelerden ilk 48 saat içinde aldıkları kanı, genç farelere verdiklerinde onların da annelik davranışları sergilediklerini görmüşler. Anne fareler gibi, bebekleri korumuşlar ve temizlemişler. Bu deney, annelik davranışlarının kanda dolaşan hormonlardan geldiğinin bir ispatı olarak tarihe geçmiş. Artık bu hormonların başında oksitosinin geldiğini biliyoruz. Yapay oksitosin keşfedildiğinde, bu ilacın aynı hormonal etkileri sağlayacağı düşünülmüş. Ancak yanılmışlar. Çünkü bu yapay oksitosin, kan-beyin sınırını geçemediğinden, uygulanan farelerde annelik güdülerini oluşturamamış.

Doğumdan sonra beyinden salgılanmaya devam eden endorfin hormonu bebeğinize daha sakin ve sevgi dolu yaklaşmanızı sağlayacaktır. Ayrıca bu hormonlar sayesinde göğsünüzdeki ısı artışı, bebeğinizin daha sıcak kalmasına yardımcı olacaktır. Doğumun son evrelerindeki adrenalin salgısı bebeğinizin daha aktif ve canlı olmasına yardımcı olacak, bu sayede bebeğiniz doğumdan hemen sonra göğsünüzü bulmaya ve sağlıklı bir şekilde emmeye hazır olacaktır.

Michel Odent kitaplarında doğumdan sonraki kritik dakikaların önemini vurgular. Odent’e göre doğumdan hemen sonraki kritik dakikalar ve saatler, bebeğin sevme kapasitesi üzerine olumlu etkiler bırakır. Bu olumlu etkilerin, bebeklerin ilerideki davranışları üzerinde de pozitif etkiler bırakacağını söyler. Bu yüzden doğumdan sonraki kritik dakikalarda hassas olan anne ve bebek bağını güçlendirmek amacıyla, doğum anına saygı gösterilmelidir. Doğumdan sonra bu bağın en yüksek seviyede tutulabilmesi için, doğum odası sessiz olmalıdır. Gereksiz parlak ışıklardan kaçınılmalı ve gürültü yapılmamalıdır. Anne ve bebeğin bu kutsal buluşmalarında çok daha özenli davranılmalıdır. Özellikle müdahale edilmemiş doğal doğumlarda doğum anının bu mükemmel buluşmalarına artık daha fazla şahitlik etmekteyiz.

Artık tüm uygulamalarda, doğumdan sonra bebeklerde tıbbi bir problem yoksa bebeklerin derhal çıplak anne göğsüne bırakılması önerilir. Bu sayede anne-bebek bağı çok daha güçlü başlayacaktır. Bebek tanıdığı anne sesini ve kalp atışını duyacak, anne teması sayesinde cilt ısısı çok daha çabuk dengesini bulacaktır. Tanıdığı bu sesler sayesinde, uyum sağlamaya çalıştığı bu yeni dünyada, kendini çok daha fazla güvende hissedecektir.

Anne ve bebeğin cilt teması neden önemli?

Tıbbi problemleri olmayan bebekler mümkün olduğunca en kısa sürede anne cildiyle temas ettirilmeli ve yine mümkün olduğunca uzun sürede bu temas devam etmelidir. Bu bebeklerin dış dünyaya çok daha çabuk uyum sağladıklarını artık biliyoruz. Bu bebekler daha az ağlıyorlar, ısı problemleri daha az oluyor, daha az stres hormonları salgılıyorlar ve ayrılan bebeklerle kıyaslandığında çok daha çabuk ve kolay emmeye başlıyorlar.

Yeni doğan bebekler ağlaması için teşvik edilirler. Bunun sağlıklı bir şey olduğuna dair yanlış bir inanış vardır. Oysa bebekler ihtiyaçlarını belirtmek için ağlarlar. Bu, doğumdan sonraki ilk refleks ağlamayı saymazsak, doğumun ilk dakikaları için de geçerlidir. Doğar doğmaz anne kucağına bırakılan bebeklerde yaptığımız gözlemler, bu bebeklerin çok daha az ağladıkları yönündedir. Anne kucağına bıraktığımız bebekler annesinin alışık olduğu kalp atışını ve sesini duyunca, kendilerini çok daha çabuk gevşetirler. Nefesleri daha çabuk dengesini bulur. Bu bebekler daha az ağlarlar.

İlk etkilerden bir tanesi de bebeklerin bağırsak ve savunma sistemleriyle ilgilidir. Bebeklerin bağırsakları doğduklarında sterildir. Doğumdan sonra hızlı bir şekilde bağırsaklarda bakteri kolonizasyonu başlayacaktır. Cilt teması erken sağlanan bebeklerin bağırsakları, ilk olarak onun için koruyucu olacak anne bakterileriyle tanışır. Bu sayede bağırsak florası çok daha sağlıklı oluşmaya başlar. Bu bebeklerin sindirim problemleri daha az olur, daha az gaz problemleri oluşur.

Erken cilt teması sayesinde bebekler çok daha rahat nefes alırlar. Kan şekeri seviyeleri çok daha dengeli olur. Emmeye daha erken başlarlar. Cilt teması sağlanan bebeklerin, kendi dürtüleriyle anne memesini buldukları ve erken emmeye başladıkları gözlenir. Bebekleriyle erken buluşan annelerde süt üretiminin çok daha hızlı ve fazla olduğu saptanmıştır. Ayrıca bu bebekler çok daha uzun süre emer. Artık biliyoruz ki uzmanlar, en az 6 ay boyunca, hiçbir ek gıda gerekmeden anne sütünün yeterli olduğunu ve bu beslenmenin en sağlıklı olduğunu savunurlar. Tüm bu olumlu etkiler daha ilk saatlerde başlar. Cilt temasının sağlandığı saatler ve günlerin sayısı arttıkça, olumlu etkiler daha fazla görülür.

Bir doğum hikayesi… 

Zor ve uzun süren bir açılma döneminin ardından Kamile’yi doğum odasına aldık. Başka zaman olsa istediği pozisyonda doğumu beklerdim, ama kritik saatler yaşıyorduk ve doğum derhal gerçekleşmeliydi. Güzel bir ıkınma sonrası bebeğin başı vajinaya dayanmıştı bile. Kalp atışlarındaki hafif bozulmalardan dolayı epizyotomi yapmayı düşünürken, Kamile’nin güçlü bir ıkınması ile bebeğin başı çıkıverdi. Epizyotomiye gerek kalmadı. Doğum hep tahmin ettiğim gibi kolay olmuştu. Sanki saatlerdir bizi uğraştıran o değilmiş gibi, bebeğimiz doğar doğmaz şöyle bir gerindi. Ağzını temizler temizlemez onu, zaten kollarını açmış Kamile’ye teslim ettim. Daha doğrusu Kamile ona uzanarak, kendi elleriyle çekip aldı.

İşte bu anlarda odada hep bir fotoğrafçı olmasını arzu ediyorum. Çünkü o büyülü anları kaçırıyoruz. Kamile’nin bebeğine bakışını, Özgür’ün eşini saygıyla izlemesi gibi anları sizlerle paylaşamıyoruz. Kamile ve Özgür, bebekleri Irmak için kenetlendiler, kolları ile ona doğal bir kuvöz oluşturdular. Irmak bebek, annesinin kucağı ve onu saran 4 sevgi dolu eli hissedince ağlamasına son verdi. Nefes alışları ve ısısı çok çabuk dengesini buldu. Hatta göz ucuyla ona sevgiyle konuşan annesine doğru bakmak için başını kaldırmaya çalıştı. O anda doğumun tüm zorlukları; yerini sevinç, mutluluk ve başarıya bıraktı. Gelen çocuk doktorumuz ilk kontrollerini anne kucağında yaparken ben göbek kordonunu yeni kesiyordum. (Dr. Hakan Çoker-Kamile’nin doğum hikayesinden…) 

Bebekle aynı odayı paylaşma

Doğumdan sonraki günlerde anne ve bebeğinin birbirlerine duygusal ve fiziksel ihtiyaçları devam eder. Birlikte geçirilen süre ne kadar uzunsa, anne ve bebeğinin birbirlerini tanımaları da o kadar kısa sürecektir. Bebeği ile geceler dahil olmak üzere uzun süre geçiren annelerde bağlanma çok daha çabuk ve güçlü olacaktır. Bu anneler bebeklerinin ihtiyaçlarını çok daha çabuk öğrenebilirler ve bu ihtiyaçları çok daha huzurlu sunabilirler.

Birlikte uzun vakitler geçiren annelerde süt üretimi çok daha fazla olacaktır. Bu bebekler daha az ağlayacak ve daha uzun uyuyacaklardır. Anneleri ile sınırlı vakit geçiren bebeklerle kıyaslandığında, bu bebekler çok daha hızlı ve fazla kilo alacaklardır. Aynı zamanda bu bebeklerin tedavi gerektirecek sarılık olma ihtimalleri çok daha az olacaktır.

Ayrı odaları paylaşmak isteyen annelerin en büyük savunma noktaları çok daha fazla uyuyarak, daha iyi dinlenebilecek olmalarıdır. Oysa yapılan çalışmalar bunun gerçek olmadığını gösterir. Bebeklerinin yanlarında olduğunu bilen anneler çok daha güvenli, huzurlu ve derin uykular sayesinde çok daha fazla dinlenebileceklerdir.

Öneriler

Dünyadaki bütün sağlık organizasyonları, herhangi bir tıbbi neden yoksa, doğumdan sonra en kısa sürede bebeklerin anneleri ile buluşmalarını ve mümkün olduğunca uzun süre cilt temasında bulunmalarını önerir. Bebeklerin rutin olarak her doğumda annelerinden uzaklaştırılarak, ayrı bir odada bakımları artık önerilmiyor.

Doğumdan sonra anne mümkün olduğunca gündüz ve gece bebeği ile bir arada olmalı, bu sayede bebeğinin ihtiyaçlarını vakit geçirmeden sağlayabilmelidir. Çalışmalar, bu tutumun anne ve bebeğinin ihtiyaçlarının karşılanmasında en sağlıklı tutum olduğunu ortaya koyar.

Doğum için doktor veya hastane seçimi yaparken, doğum sonrası bakım konusundaki felsefelerini sorgulayabilirsiniz. Doğumdan hemen sonra, tıbbi bir problem yoksa, bebeğinizin doğar doğmaz göğsünüze bırakılmasını talep edebilirsiniz. Bunun sağlanması için taleplerinizi doğum öncesinde doktorunuza bildirebilirsiniz.

Önemli noktalar

* Anneler ve bebeklerinin doğumdan sonra yakınlaşmaları için doğal dürtüleri vardır.

* Doğumdan sonra cilt temasının birçok olumlu etkisi vardır. Örneğin; emzirme ve bağlanma çok daha çabuk olur, bebek ısısı daha iyi kontrol edilir ve bebekler çok daha az ağlarlar.

* Ayrı bir bebek bakım odasında tutulan bebeklerde emzirme problemleri daha fazla görülür ve bu bebekler daha fazla ağlarlar.

* Bebeğinizle beraber uyuduğunuzda, en az ayrı odalarda olduğu kadar rahat bir uyku uyursunuZ.

Op.Dr. Hakan Çoker

Kaynak: Lamaze International